P.tasi Tarihcesi

Uzun yıllardan beri Osmanlı Arşivi'nde "Osmanlı Belgelerinde Rize" adlı bir çalışma yakmaktayız. Bu çalışmada Rize'nin geniş bir tarihçesi Osmanlı Arşivi dışındaki kaynaklardan hareketle verilmektedir. Ayrıca Osmanlı belgelerinden seçme yapılarak Rize'nin Osmanlı dönemindeki durumu belgesel olarak ortaya konmaktadır. Belgelerin açıklamaları, sonuçları ve orjinallerinin resimlerinin de bulunduğu bu çalışma hamiyetli hemşehrilerimizin katkılarıyla siz değerli hemşehrilerimizin beğenilerine kitap olarak sunulmayı beklemektedir.

Bu belgeler, kısaca şu konu başlıklarını taşımaktadırlar:

Çayeli'ne bağlı Latom köyündeki madenin 99 yıllığına Vasilaki Yuvanidi adlı birisinin varislerine ihale edildiği ve işletmeye açıldığı, üretilen madenlerin ihracatının esasları, gelirinden vergi alınması -ki buradan Darülaceze'ye bile vergi alınıyordu-, madenin bulunduğu yerin haritası, Rize'ye bağlı bütün kaza, köy, mahalle ve nahiyelerin eski ve yeni adlarının listesi, Rize'ye bağlı ilçelerle ilgili belgeler, nüfusun kalabalık olmasından dolayı asayişi sağlamak için güvenlik kuvvetlerinin çoğaltılması, örnek olması için Perkam köyünden bir hemşehrimizin nüfus cüzdan sureti, evinin basıldığı ve kızkardeşinin kaçırıldığından bahseden Babikli birisinin şikâyetinin sonuçlandırılması çabaları, Rusya'dan gelen malların herhangi bir bulaşıcı hastalık tehlikesine karşı tedbir olsun diye Çayeli başta olmak üzere sahil şeridindeki bazı yerlere sokulmaması, Enver Paşa'nın emriyle bütün Türkiye genelinde uygulanan ve bir uygulaması da Trabzon vilayetinde yapılan eski Rumca, Ermenice ve Bulgarca yer adlarının değiştirilmesine dair belgenin Rize ve bağlı kaza, mahalle, nahiye ve köylerine ait yer adları listesi, Rize'ye bağlı yerlerin imarına, bölgenin kalkınmasına, genel özelliklerine, insanının yapısına ve sair bilgilere dair hazırlanan bir rapor, Kurtuluş savaşına ait belgeler, Pazarlı bir tüccara başarısından dolayı mükâfat olarak İran, Amerika ve Avrupa'ya ihracat yapma izni verilmesi, Rize'deki cami, tekke ve medreselerin tamir edilmesi vs.

Kitabın ilk bölümü, yukarıda da belirtildiği gibi Osmanlı Arşivi dışındaki diğer kaynaklar ile Osmanlı devlet yıllıklarından yararlanılarak Rize ve ilçelerinin nüfusu, ihracat ve ithalatı, iklimi, sanayisi, coğrafyası, tarihi ve sair özelliklerine dair geniş bir tarihçeden oluşmaktadır.

Bu yazımızda sadece Rize merkezdeki yer adlarının değiştirilmesine dair iki belge verilecektir.

Rize ile Rize'ye bağlı kaza ve nahiyelerin köy ve mahallelerinin eski isimleriyle bunların Rize Livası İdare Meclisi tarafından değiştirilen yeni adlarının bulunduğu defterin, Rize merkez ve bağlı köylerin eski ve yeni adlarının bulunduğu liste. Bu belgeden anlaşıldığına göre bugün kullandığımız köy, mahalle ve nahiye adlarının pek çoğunun adları bu belge ile belirlenmiştir.

(Belgenin Osmanlı Arşivi'nde bulunduğu referans numarası: BOA., DH.İD., No: 97-2/25 Bu belgelerin Trabzon ve Giresun'la ilgili bölümleri Ayhan Yüksel tarafından Trabzon Tarihi Sempozyumu (Trabzon-1999)'nda ve Giresun Dergisi'nde (Sayı: 127, Ağustos 1998) yayınlanmıştır.)

Rize'deki bütün yer adlarının değiştirildiğinden bahseden bu belge ve içinde yer adlarının bulunduğu defter bilgi olsun diye merkeze, yani İçişleri Bakanlığı'na Trabzon Vali Vekili Kadı Ömer Fevzi imzasıyla gönderilmiştir. Daha sonra bu defterin bir suretinin Dahiliye Nezareti tarafından Harbiye Nezareti'ne (Milli Savunma Bakanlığı), Nüfus Genel Müdürlüğü ve Defter-i Hakanî Nezareti'ne (Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü) gönderildiğini öğreniyoruz. Belgenin tarihi 2 Kânûn-i Sâni 1329 (15 Aralık 1913)'dur.

Rize sancağının eski ve yeni yer adları ile isimlerin değiştiriliş ve verilme nedenlerinin yer aldığı Osmanlı Arşivi'ndeki belgenin latin harflerine aktarılmış şekli:
Yeni Adı	Eski Adı	İsmin Veriliş sebebi
At Meydanı	Vonit	Semt-i meşhurudur
Azaklıhoca	Sıkrık	Huzur hocası ve ulemâ-yı meşhûreden bir zâttır.
Islâhiye	Kanboz Kaşatoz	Ahâlîsinin arzusu üzerine tesmiye kılınmıştır.
Murâdiye	Salarha Ruspa
Ada Câmii	Koryasoz	Semt-i Meşhurudur
Kabakköy	Goncevanoz	Semt-i Meşhurudur
Akar Çeşme	İksenit-i Rum	Bu nâmla meşhûrdur.
Veli Köy	Veyla	Bu nâmla meşhûrdur.
Ak Pınar	Kalamoz	Bu nâmla meşhûrdur.
Anbarlık	Anbarlık	İbkâ
Ekmekciler	Arkulikoz	Ahâlîsinin kısm-ı a‘zamı ekmekçi olmak münâsebetiyle.
Erik Limanı	Malpet	Limanı meşhurdur
İslam Paşa	Hamrik	Vakfiyesiyle meşhûrdur
Fethiye	Aspet	Mevki‘-i meşhûrudur
Elmalı	Salarha Kameyran	Elmasının kesretiyle meşhurdur.
Emineddin	Emineddin	İbkâ
Üç Kaya	Uma Tohli	Köyün semt-i meşhûrudur.
Orta Pazar	Uma	Bir kaç köyün mevki‘-i pazarıdır
Uzun Kaya	Ruspa Yalı	Bu nâm köyce meşhûrdur.
Uzun Köy	Rados	Köyün muhîtine nisbet olmuştur.
Üstüpiler	Üstübiler	İsmiyle teşehhur etmiştir.
Ulu Câmi‘	Hazavit	Câmi‘inin büyüklüğüyle meşhûrdur.
Bal Su	Cancol	Bu nâmla meşhûrdur.
Balıkçılar	Hamalyoz	Ahâlîsinin kısm-ı a‘zamı balıkçılıkla meşguldurlar.
Beşikçiler	Lihyoz	Ahâlîsinin kism-i a‘zami beşikçilikle meşhurdur.
Bağdâdî	Halduz	Mahalle-i mezkûr câmi‘-i şerîf bânîsi nâmına izâfeten
Boz Tepe	Hendek	Köydeki bu nâmda boz tepe meşhûrdur.
Bozuk Kal‘a	Atyanoz Çıkara	Köydeki âsâr-ı atîkadan mezkûr kal‘a meşhûrdur.
Büyük Köy	Gorgor	Büyüklüğüyle meşhûrdur.
Bahâeddin Paşa	Hama	Vakfiyesiyle meşhûrdur.
Bıldırcın Köy	Hansi	Köyün bu nâmdaki sırtla da meşhûrdur.
Pazar Köy	Mişona	Bir kaç köylerin mevki'-i meşhûrudur.
Paşa Kapısı	Kalohten	Ma‘rûftur.
Pekmezli	Ğotoz	Lezîz pekmeziyle meşhûrdur.
Pilav Dağı	Diğer İgnest	Köyde bu nâmdaki dağıyla meşhûrdur.
Portakallık	Diğer Halduz	Mezkûr meyve ile meşhûrdur.
Pehlivan Taş	Canbolat	Ma‘rûfdur.
Piriçelebi	Piriçelebi	İbkâ
Tepebaşı	Senkaz	Köyün semt-i meşhûrudur.
Tepeçak	Vonit-i Rum	Mevki‘ian küçük bir tepedir.
Tersâne	Mağaloz	Eskiden beri gemi ve sandal ve sâ’ire inşâsıyla meşhûrdur.
Tekye	Ahunngöz	Tekyesi ile meşhûrdur.
Câmi‘ Önü	Arkotil	Semt-i meşhûrudur.
Câmi‘ Dağı	Mağloz	Köydeki dağın ism-i meşhûrudur.
Çarşı	Paşayan	Kasabanın kısm-ı a‘zamı dâhildir.
Çakmakçlar	Pilaymanoz	Ahâlîsi ehl-i san‘at ve çakmakçılıkla meşhûrdur.
Çamlı Bel	Haçanoz	Semt-i meşhûrudur.
Çiftlik	Zavendik	Karye-i mezkûr çiftliğe müşâbehetiyle ma‘rûftur.
Çifte Kavak	Arğaloz-i İslâm	Çifte kavaklarıyla meşhûrdur.
Kavak	Arğaloz-i Rum	Çifte kavaklarıyla meşhûrdur.
Çanak Çeşme	Kaluklar	Köyce ma‘rûfdur.
Çorapçılar	Sarahoz	Ahâlîsinin kısm-ı a‘zamı çorap imâliyle ma‘rûfdur.
Kiremid Köy	Kaluhraf	Kiremitciliği meşhûrdur.
Hamza Bey	Humrik Romanoz	Vakfiyesiyle meşhûrdur.
Hamîdiye	Mirağaloz	Hamîdiye Rüsûmât Merkezi bulunmak münâsebetiyle.
Hayrat	Romanoz-ı İslam	Semt-i meşhûrudur.
Çeşme	Musaklı	Semt-i meşhûrudur.
Dörtyol Ağzı	Paşayan-ı Rum	Semt-i meşhûrudur.
Değirmen Dere	Bindoz	Semt-i meşhûrudur.
Dumankaya	Bolimnoz	Köyde bulunan kayanın ism-i ma‘rûfudur.
Reşâdiye	Roşi	Ahâlîsinin mürâca‘atı üzerine tesmiye kılınmıştır.
Zincirli Köprü	Potomya Kameyran	Bu nâmdaki köprüsüyle meşhûrdur.
Besteciler	Haritoz	Ahâlîsinin kısm-ı a‘zamı işbu san‘atla meşhûrdur.
Manastır Köy	Romanoz-ı  Rum
Söğüdlü	Raşota	Köyce söğüt ağaçları ile meşhûrdur.
Sütlüce	Aron	Sütüyle meşhûrdur.
Sinekli	Sahur	Sineğinin çokluğuyla meşhûrdur.
Sarıyer	Masen	Toprağının sarılığıyla meşhûrdur.
Halatcı	Filiboz
Pehlivan Köy	Peripol
Sandıktaş	Hanzi	Köyün önünde deniz içinde bu nâmdaki taşıyla meşhûrdur.
Subaşı	Koliça	Etrâf-ı köyce meşhûrdur.
Soğuk Çeşme	Hohol	Etraf ve köyce meşhûrdur.
Taş Pınar	Conceva	Etrâf ve köyce meşhûrdur.
Taş Câmi‘	Yukarı Kanboz
Nusretli	Orta Kanboz
Selâmet	Nefs-i Kanboz
Taşhâne	Melandoz	Köydeki taş hânesiyle meşhûrdur.
Taş Köprü	Lestkoz	Etrâf ve köyce meşhûrdur.
Taşlık	Kazandinoz	Köyün arazisinin taşlığı ziyâde olmasıyla
Taşlı Dere	Askoroz	Tekmîl Rize'nin taşı bu dereden çıktığı için bu nâm meşhûrdur.
Dağ Su	Carihoz	Rize kasabasının en meşhûr suyudur.
Dağınık Su	Ğodri	Köyde bir çok suyun dağınık bulunmasıyla
Tarikler	Tariklar	Mevki‘an bir kaç köyün yolu bulunmak münasebetiyle etrâfca meşhûrdur.
Tophâne	Babik	Askerî dâ’iresinin ve tophâne nâmıyla semt-i meşhûru olmak münâsebetiyle.
Güzelköy	Harul
Ali Paşa	Sevelos	Ali Paşa nâmıyla meşhûrdur.
Fenerköy	Hurtoz	Fenerin bulunmasıyla
Fıçıcılar	Varankoz	Fıçıcılık san‘atıyla meşhûrdurlar.
Fıçı Taş	Batroz	Sahilde köyün önünde bu nâmdaki taşla meşhûrdur.
Kaplıca	Büyük Samri	Köyde bir kaplıcası vardır
Kanbur Sırtı	İksenit-i İslâm	Bu sırt etrâf ve köyce meşhûrdur.
Kavaklı	Kamenit	Kavağıyla meşhûrdur.
Kıble Dağı	Setoz	Bu dağ etrâf ve köyce meşhûrdur.
Kırklar Tepesi	Kandeva	Bu tepeler etrâf ve köyce meşhûrdur.
Karasu	Karasu	İbka
Karayemiş	Karayemiş	İbka
Kışlak	Konyat	Koyun kışlağıyla meşhûrdur.
Kasarcılar	Salarha Atyanoz	Rize'de çıkan meşhûr ketenlerin kasarıyla meşhûrdur.
Kal‘a Dibi	Emineddin-i Rum	Mevki‘i kal‘a dibi olmasıyla meşhûrdur.
Kal‘acık	Mavrant	Köyde bu nâmda bir harâbe vardır.
Kokulu Kaya	Likoz	Köyde bu nâmda meşhûr bir kayadır.
Kal‘a	Kal‘a	İbkâ
Kirçhâne	Fatla	Kireciyle meşhûrdur.
Tuğlacı Köy	Mahanca
Gülbahar Sultan	Kovaroz	Mahallede bulunan câmi‘ Yavuz Sultan Selîm Hân hazretleri vâlide-i muhteremelerinin inşâgerdesidir.
Köprülü	Fosa	Köydeki köprüsüyle meşhûrdur.
Küçük Câmi‘	Virona	Bu nâm ile ma‘rûf câmi‘i vardır.
Küçük Çayır	Andon	Etrâf ve köyce meşhûrdur.
Küçük Köy	Küçük Samri	Köyün küçük olduğu.
Gürgen	Gürgân	İbka
Köşklü Köy	Varisler	Köydeki eski bir köşkün nâmıyla meşhûrdur.
Gölgeli	Şatroz	Günde bir kaç sâ‘at güneş görür.
Kömürcüler	Salarha Setoz	Ahâlîsinin kısm-ı a‘zamı kömürcülerdir.
Güneşli	Salarha Kapnes	Gâyetle gün görür bir köydür.
Lazlar	Lazlar	İbkâ
Müderrisler	Ayvaroz	Köy bir çok müderris yetiştirmekle ma‘rûfdur.
Mermer Delen	Kamaşinoz	Etrâf ve mahallece mermer delen suyu nâmıyla meşhûrdur.
Müftü	Müftü	İbkâ
Vakıf Çeşme	Piriçelebi-i Rum	Bu nâm etrâf ve mahallece meşhûrdur.
Hemdem Oğlu	Satos	Sâhilde Hemdem Oğlu İskelesi nâmıyla ma‘rûfdur.
Bayraklar	Bayraklar	İbkâ
Bağlı Taş	Kankalanoz	Toprağında bağlı taş denilen bir nev‘i taş ile mebzûldur.
Saray Köy	Çiklinar
Yalı Köy	Liparit	Sâhili güzel havâsı latîf bir köydür.
Yaylacılar	Masika Litoz	Havasının vehâmetinden nâşi yazın tekmîl meskûnu bu nâm ile yaylaya çıktıklarından dolayı ma‘rûfdurlar.
Yanık Taş	Arğalavoz	Köyde bu nâmda bulunan taş ile ma‘rûftur.
Dere Pazarı	Kalandoz	Bir kaç köyün Pazar mahallidir.
Yeni Köy	Yeni Köy	İbkâ
Yemişlik	Serandinoz	Meyveleriyle meşhûrdur